AEGEE New Year's Event: Moskou en Kiev (2014-2015)
Door: Skander
Blijf op de hoogte en volg Skandrino
09 Januari 2015 | Rusland, Moskou
S Novim Godom! (Gelukkig nieuwjaar!)
Vanuit AEGEE-Leiden werd mij gevraagd een stukje te schrijven over het New Year's Event in Moskou en Kiev waar ik aan meedeed. Er waren 15 deelnemers (bijna allemaal jongens), waarvan ik de enige Nederlander was, en in totaal meer dan 30 lokale studenten (bijna allemaal meisjes) die superenthousiast en gemotiveerde organisatoren waren. Ik heb het ontzettend leuk gehad en veel meegemaakt., maar over feestjes en eten lees je al genoeg reisverslagen. Ik denk dat het interessantste voor jullie is om te horen wat ik dacht van de cultuur, de mensen en natuurlijk het conflict.
Eén van de eerste dingen die de Russen vroegen nadat we aankwamen, was of we Russen in Europa nog wel mogen en wat voor mening we als Europeanen over Rusland hebben. Ze waren bang dat deelnemers zich om die reden niet zouden aanmelden. Ik vertelde er dat veel mensen inderdaad negatief tegenover Rusland stonden en zich afvroegen waarom ik erheen ging. Voor mij was de huidige situatie echter geen afschrikking maar juist een reden waarom het land nu extra interessant is en ik graag mijn eigen mening wil vormen. Ik vond het een unieke kans om uitgerekend in deze tijd met één reis naar beide landen te gaan.
Het was meteen duidelijk dat Russen trots zijn op hun land. Ze weten véél meer dan wij over hun nationale geschiedenis, poëzie enzovoort. Toch keken ze ook erg op naar Europa. Veel mensen wilden dolgraag in Europa studeren maar konden dit niet betalen vanwege het veel hogere collegegeld voor mensen van buiten de EU. Ze hoopten een speciale beurs te ontvangen.
In dit opzicht viel het me ook op dat bijna iedereen het kleine Leiden kende, ofwel vanwege de grote AEGEE-afdeling, ofwel van de universiteit die volgens hun erg beroemd is. Voor mij is het niets bijzonders, dus vond ik het interessant te horen hoe graag sommige mensen er zouden willen studeren, ondanks dat studeren in Rusland en Oekraïne voor de meesten gratis is. Vooral de Oekraïners vond ik erg ambitieus. Velen van hun kunnen 5 talen (inclusief natuurlijk Russisch en Oekraïens). Ze proberen zo voor zichzelf mogelijkheden te creëren om in Europa te studeren.
De mensen leken allemaal te denken dat Nederlanders rijk zijn en het in Nederland erg goed gaat. Toen ik vertelde dat er een slechte en soms uitzichtloze situatie is met jeugdwerkloosheid in Nederland, lachten ze me ongeveer uit van ongeloof.
Russen en Oekraïners kunnen nu moeilijk naar Europa reizen vanwege de bijna gehalveerde koers van de roebel en de gryvna, en de dus duurder geworden euro. Dit vond ik erg sneu voor ze. Voor ons was Moskou om deze reden juist helemaal niet duur meer, ondanks dat het een reputatie heeft als een van de duurste steden ter wereld.
Het nationaal historisch museum op het Rode Plein
Toen we de stad in gingen vond ik deze behoorlijk indrukwekkend. Moskou is gigantisch (12 miljoen inwoners) en vooral het Rode Plein met de Sint Basil-kathedraal die eruitziet als een kleurrijke taartversiering is echt majestueus. De naam van dit plein komt overigens niet van de Sovjet-tijd zoals je zou denken, maar van een eeuwenoud Russisch woord dat zowel 'rood' als 'mooi' betekent. Ook het Kremlin was mooi, dit was een soort vesting ('Kremlin' is Russisch voor 'fort') waar veel kerken op stonden; we hebben echter niet het regeringsgebouw van Poetin bezocht. Verder was de grote Tretyakov-kunstgalerij, waarin we opdrachten moesten vervullen, één van de mooiste klassieke musea die ik heb gezien, met veel prachtige Russische schilderijen. Nog iets wat gigantisch was, was het nieuwe stadion dat gebouwd is voor de finale van het WK 2018.
Alles was goed en strak georganiseerd, soms alleen te strak waardoor we geen tijd kregen om bijvoorbeeld een betere muts tegen de kou te kopen en het lijkt alsof ik nu achteraf nog steeds bevroren oren heb. Het was een enorme beproeving om de hele dag buiten stadswandelingen te maken omdat het -20 graden werd en het op de pleinen ook nog eens erg winderig was. Ik was hier van tevoren al behoorlijk bang voor en had daarom heel veel ingepakt. Uiteindelijk liep ik met 7 (thermo)lagen door de stad en gelukkig hielp dit, al raakte na een tijdje ook je gezicht bevroren. Het vervelende was dat je het zodra je binnen was heel warm kreeg en je dan helemaal ergens moest omkleden. Zeker aangezien we met een grote groep nogal vaak moesten opschieten, kon dit lastig zijn. Toch vond ik het de kou helemaal waard en heeft Moskou een speciale sfeer met alle sneeuw in de winter.
In de stad kon ik de locaties en de menu's nog wel enigszins uitvogelen doordat ik de Cyrillische letters kon lezen. Op de middelbare school had ik namelijk een vriend die voor de lol Oekraïens leerde en het alfabet is eigenlijk niet zo moeilijk als je het eenmaal door hebt. Veel winkelnamen en woorden als 'taxi' of 'koffie' waren nagenoeg hetzelfde als bij ons, ook waren er veel Franse leenwoorden zoals 'magazin' (winkel) of 'garderobe' die ik kon herkennen.
Verder was het wel irritant dat als je tegen Russen Engels spreekt, ze gewoon constant Russisch terug blijven praten, ook al versta je dit niet. Ook bij de AEGEE-mensen was dit een vervelende factor; Russen spreken eigenlijk nooit Engels tegen elkaar, ook al zitten er mensen bij die ze niet begrijpen. Deels zal dit komen doordat hun Engels niet erg goed was, maar dat geldt ook Spanjaarden en toen ik op een Summer University in Spanje was was werd er wel veel meer Engels gesproken. Wij snapten niet dat het de Russen niet uit leek te maken dat het Russisch spreken asociaal kon zijn. Waarschijnlijk heeft de nationale trots er wel iets mee te maken en hebben de Russen zoiets van 'ik ben in mijn eigen land, ik wil niet continu zoveel moeite hoeven te doen met praten'.
De viering van oud en nieuw was heel anders dan bij ons. Voor Russen is dit het belangrijkste feest van het jaar. Ze geven dan ook geen cadeaus met kerst, maar met oud en nieuw. Hiervoor wordt ook een soort kerstman gebruikt met andere tradities (Ded Maroz), zoals een jong meisje als hulpje, voor wie we kindergedichtjes in onze eigen taal moesten oplezen. Vervolgens werden er kilo's mandarijnen gegeten; dit is traditie omdat er in de Sovjettijd vaak een gebrek was aan fruit. Voor mij was het nogal nieuw om voor het eerst in mijn leven geen oliebollen te eten, maar zoiets gezonds.
Om oud en nieuw in te luiden hebben we overdag elk uur geproost, 10 keer in totaal voor de jaarwisseling in elke Russische tijdszone. Ja, het is echt waar dat Russen de hele dag wodka drinken. Ze hebben zelfs trucjes om bijvoorbeeld buiten in de kou in te drinken en dan naar binnen te gaan zodat je sneller dronken wordt.
Het aftellen naar nieuwjaar deden we door te luisteren naar de traditionele nieuwjaarsspeech van de president, in dit geval Poetin. Dit was natuurlijk nogal een aparte ervaring voor mij en anderen, maar ook degenen die het niet met Poetin eens waren schenen er altijd naar te luisteren. Hij vertelde dat het eigenlijk geen tijd was om te proosten vanwege de situatie of iets dergelijks. Na 12 uur liepen we door de straten op zoek naar vuurwerk maar wonderbaarlijk genoeg was dit nergens te zien.
Het gebouw van de Staatsuniversiteit van Moskou;
blik 'naar de toekomst' zoals de Sovjet-ruimtevaarders
Wat me tijdens de trips door de stad nogal verbaasde waren de Sovjet-symbolen die overal aanwezig waren. Ik dacht dat het land zich daar na de revolutie helemaal van had afgekeerd. Toch zag je veel hamers en sikkels en zelfs de letters CCCP (USSR) bovenop de staatsuniversiteit van Moskou (die overigens prachtig was, zie foto). Wij deelnemers vroegen ons natuurlijk af of dit niet problematisch was, bijvoorbeeld voor mensen die familie waren verloren in de goelags, en omdat het toch een totalitaire dictatuur was.
De Russen begrepen echter helemaal niet dat wij dachten dat dit een probleem was, de letters op de universiteit waren gewoon 'for fun'. Het werd me duidelijk dat er in het land nog amper is nagedacht over het Sovjet-verleden, zoals dat wel is gebeurd in andere voormalige dictaturen. Iemand vertelde me dat er door de turbulente situatie en constante verandering na de val van de Sovjet-Unie geen tijd was om hier bij stil te staan. Het volkslied heeft nog dezelfde melodie als in de Sovjet-tijd.
In de metro's waren vele mozaïeken op de plafonds en muren gemaakt door de voormalige Sovjet-leiders. In die tijd werd wel gezegd dat Moskou onder de grond mooier is dan boven de grond. Tijdens onze metro-tour konden we zien dat op veel mozaïeken Lenin werd afgebeeld naast plekken waar eerst ook Stalin stond, maar die was verwijderd tijdens de destalinisatie van Chroesjtsjov. Dit was erg grappig om te zien.
Metroschildering die vriendschap tussen Russen en Oekraïners weergeeft
Om ons door Moskou te begeven was vaak verwarrend omdat veel dingen er onvoorspelbaar en anders zijn. Zo wordt er in de metro niet weergegeven wanneer de volgende komt, maar wanneer de laatste was. De kant die de roltrappen opgaan is omgekeerd als bij ons. Omdat ook veel Cyrillische letters omgekeerd lijken aan de onze maakten we de grap dat in Rusland alles omgekeerd was.
Culturele verschillen waren in meer dingen te merken. Russen kunnen zeer direct zijn (nog veel meer dan wij Nederlanders). Het ergste vond ik echter de houding ten opzichte van homo's. Als je denkt dat de homofobie zich beperkt tot Poetin en conservatieve oude mensen heb je het mis. Sommige AEGEE-mensen trokken vieze gezichten toen ik over homo's begon en vonden ze 'disgusting', iets wat je in Nederland nooit openlijk zou horen. Ik voelde me oprecht geschokt en verdrietig dat gewone studenten zo kunnen denken, en dan is dat niet eens vanuit religieuze overtuigingen. Het was verder duidelijk dat ze er niet over wilden praten. Toch hoop ik dat hun mening verandert als ze mijn homoseksuele vrienden in Nederland eens ontmoeten.
Over de politieke situatie werd in Moskou niet veel gesproken, zeker niet door de Oekraïeners die met ons mee waren en het niet echt aandurfden. Hoewel sommige Russen wel toespelingen maakten op het conflict en de Krim (met grappen dat ze trots zijn op het grote territorium van Rusland), leek het meestal te gevoelig te liggen. De meesten hielden totaal niet van Poetin, maar zeiden dan dat bepaalde mensen in de groep meer pro-Poetin waren. Er waren duidelijk verschillende meningen, zo konden sommigen het al niet hebben als je zei dat Gazprom door Poetin gecontroleerd werd, maar vonden anderen de politiek één grote corrupte bende. Toen ik zei dat ik graag de politiek in wilde was dit voor hun apart, ze konden zich voorstellen dat dit in Nederland respectabel is maar dit is het volgens hun in Rusland niet.
Echter dachten de Russen dat we in Europa ook beïnvloed worden in wat we horen over de conflictsituatie. Iemand was beledigd dat Nederlanders denken dat Russen schuld hebben aan het neergeschoten MH17-vliegtuig zonder dat dit bewezen is en weet dit aan de media.
In Moskou heb ik lang gepraat met een journaliste die redacteur was van een blad dat internationale artikelen publiceerde. Volgens haar waren media nergens objectief en probeerde zijzelf alles van zoveel mogelijk kanten weer te geven om mensen een eigen mening te laten vormen. In Rusland was men vooral geïnteresseerd in nieuws uit buurlanden, de VS, China en West-Europa en volgens haar niet in zaken als ebola of de Islamitische Staat omdat ze zich hier niet aan konden relateren. Dit liet voor mij zien dat Russen nog relatief kortzichtig zijn. De journaliste schreef natuurlijk vooral over de onderwerpen waar mensen graag over wilden lezen.
Ze vertelde dat ze nooit censuur had meegemaakt en dat ze zich vrij voelde in haar werk. Ik was hier sceptisch over, maar het kan kloppen dat je geen problemen krijgt zolang je geen hele kritische dingen schrijft, wat toch niet eens in je opkomt omdat je baas dit al niet zal waarderen en het bovendien geen populair geluid is. Ik hoorde van iemand anders dat het probleem met de pers er meer in ligt dat de meeste tv-stations (die voor de meeste mensen de belangrijkste bron van informatie zijn) gefinancierd worden aan de hand van wat de regering bevalt.
Op 2 januari vertrokken we naar Oekraïne. Het was jammer dat we van veel mensen in Moskou alweer afscheid moesten nemen en ook zijzelf baalden hiervan. Vanwege verschillende redenen gingen de meesten niet mee, maar het conflict speelde zeker een rol. Van sommigen hadden de ouders het verboden om naar Kiev te gaan omdat ze ofwel een hekel hadden aan Oekraïne, ofwel dachten dat het gevaarlijk zou zijn.
We namen de nachttrein naar Kiev en moesten midden in de nacht om 2 uur en 4 uur gecontroleerd worden door zowel de Russische als de Oekraïense grenswachten. Dit was nogal spannend omdat we van tevoren gewaarschuwd werden dat we allerlei formulieren helemaal in orde moesten hebben en nuchter moesten zijn. Ook scheen de trein in de buurt van het conflictgebied te rijden; eerst dacht ik dat dit vermeden zou worden, maar omdat je dan door Wit-Rusland zou moeten, kwamen we toch door Oost-Oekraïne, wat geen probleem was maar toch niet heel relaxed leek.
Een kerk in Kiev
Ook Kiev vond ik een erg leuke stad. Er zijn veel parken en mooie kerken. Bovendien was het echt supergoedkoop (ook hier mede omdat de koers van de lokale munt, de gryvna, enorm was gedaald t.o.v. de euro); een uitgebreide warme lunch met drinken kostte 2-3 euro. Het eten bestond als je wilde de hele dag uit 'vareniki', een soort gefrituurde appelflap gevuld met aardappel, kaas of bessen. Erg lekker na het gemis aan oliebollen in Moskou! Kiev was een stuk kleiner en minder koud dan Moskou, hoewel het de laatste dagen alsnog overdag -11 werd.
Veel mensen waren benieuwd of we Rusland en Oekraïne op elkaar vonden lijken of verschillend vonden. Ik zei in eerste instantie dat ik het best verschillend vond omdat Kiev veel Europeser aanvoelde; het leek minder afstandelijk, er waren meer hipsters op straat, er werd meer Engels gesproken, etc. Toch was Kiev ook nog steeds cultureel heel anders dan Europa; dit merkte ik bijvoorbeeld doordat je als je koffie wilt bestellen het personeel soms met hun rug naar je toe blijft staan en niets vraagt, tot je zelf vraagt of je iets kan bestellen.
Later bedacht ik me dat mensen zich ook uit politieke redenen afvroegen of we Rusland en Oekraïne verschillend vonden. Als Oekraïne veel op Rusland zou lijken is dat positief voor de mensen die vinden dat Oekraïne bij Rusland hoort of in het algemeen voor degenen die vinden dat de landen bevriend moeten zijn en geen oorlog moeten voeren. Een reden voor de organisatie om dit event te houden was ook om te laten zien dat vriendschap voor hun belangrijker is dan het conflict. Ze wilden het New Year's Event zelfs eerst ´the mother of all Russian cities´ noemen, een bijnaam voor Kiev omdat het volk van de 'Rus' hier begon, alleen dit ging toch net te ver. De organisatoren gingen wel voor de European Night met een Oekraïense vlag op de ene en een Russische op de andere wang door de metro. Hoewel dit voor passanten raar moet zijn geweest, vond ik het een mooi gebaar.
Anti-Poetin-banner in een bar in Kiev
Het conflict leeft enorm in Kiev. Overal in winkels en bars waren posters te zien met 'Fuck Putin' of met een schietvizier op het gezicht van Poetin zoals in de foto hierboven. Het was nogal duidelijk dat we ergens anders waren!
Op het Maidanplein hoorden we indrukwekkende verhalen. Mensen van AEGEE-Kyiv hadden zelf aan de Euromaidan-demonstraties meegedaan en konden precies vertellen hoe het ging. Zo hoorden we bijvoorbeeld hoe de strijd om de beeldvorming in de praktijk ging: er werden mensen uit het oosten naar Kiev gebracht om een demonstratie vóór de regering te houden die hier 2 uur voor betaald kregen en dan na precies 2 uur weggingen, terwijl het Euromaidan-protest continu doorging ondanks temperaturen onder de -10. Deze 'pro-regeringsdemonstranten' kwamen dan vervolgens ironisch genoeg naar de Euromaidan-demonstratie om eten te halen.
Demonstreren is in Oekraïne bijna een tienjaarlijkse 'traditie' omdat dit ook in 2004 gebeurde en in de jaren 90. Ik vond het mooi om zoveel toewijding te zien aan mensenrechten en vrijheid, zeker in vergelijking met Rusland. Toch vond ik het heel lastig dat de demonstratie zo werd vermengd met Oekraïens nationalisme. Dit is begrijpelijk omdat de protesten tegen de regering en voor samenwerking met Europa tegelijkertijd een protest tegen Rusland waren, maar voor mij zijn mensenrechten en nationalisme niet hetzelfde.
In Kiev was de nationale trots zeer aanwezig, met overal Oekraïense vlaggen. Op het Maidanplein stond een grote leus op een muur die 'glorie voor Oekraïne' betekent, een controversiële slogan die eigenlijk verdergaat met 'en de dood aan haar vijanden' en afkomstig is van de Oekraïense rechtse nationalist Bandera, die door sommigen als held wordt gezien omdat hij tegen de Sovjet-Unie vocht, maar aan de kant van de nazi's stond.
Wat me heel lang bij zal blijven is dat we Oekraïense militairen net teruggekeerd van het oorlogsfront deze leus hoorden schreeuwen. Dit beangstigde mij wel. Ik vind het niet goed als er vanuit nationalisme zo veel wordt opgeofferd voor een oorlog tegen onafhankelijkheid van deze gebieden, terwijl de Oekraïners ook zelf zeiden dat de mensen in deze gebieden zelf anders dan in de rest van het land en veel meer pro-Russisch zijn.
Ik vond dat we ook in Oekraïne niet alles objectief te horen kregen. Zo refereerden de studenten naar de oorlog in het oosten als een 'counter-terrorism operation', terwijl je dit natuurlijk ook als strijd voor onafhankelijkheid en vrijheid voor de regio kan zien, die gerechtvaardigd zou kunnen zijn na de staatsgreep in Kiev door pro-westerse krachten in strijd met een verdrag dat vlak daarvoor gesloten is. Door strijders terroristen te noemen legitimeer je in feite het voeren van oorlog tegen de eigen bevolking.
In Oekraïne wilden mensen meer over het conflict praten dan in Rusland. Toch bleef het lastig om hiervoor de mogelijkheid te vinden. De organisatie wilde het bewust niet in groepsverband bespreken omdat de discussie dan persoonlijk kon worden. Wat ik uit persoonlijke gesprekken opmaakte is dat ze niet weten wie er in het oosten echt aan de macht is, omdat dit ook Russen kunnen zijn, en het conflict erg gecompliceerd vinden.
Wij in Europa kijken met veel meer afstand naar het conflict. We kunnen aan de hand van wat we horen beschouwen hoe de strategische situatie is en wat wel of niet slim is van de landen om te doen. De mensen daar zijn er echter duidelijk emotioneel in betrokken. Ze zijn bang dat dit conflict nog generaties lang wonden achterlaat.
Ik ben veel mensen tegengekomen met wortels in zowel Rusland als Oekraïne. Dit komt doordat het beleid in de Sovjet-Unie zo was dat mensen door de hele unie verspreid werden. Blijkbaar was dit erg succesvol. Zo konden Russen bijvoorbeeld een werkplaats in Oekraïne krijgen en daar trouwen. Voor mensen met deze achtergrond is het huidige conflict extra zuur, ze willen liever geen partij kiezen. Je zou denken dat het kan leiden tot meer begrip.
Door de spreiding van mensen spreekt in Oekraïne iedereen Russisch. Het Oekraïens is wel belangrijker geworden sinds de revolutie omdat het als deel van de nationale identiteit wordt gezien. Volgens de mensen die ik sprak is het echter overdreven dat er sprake is van een 'taalconflict' zoals soms wordt gehoord. Het eerste wat de nieuwe Oekraïense regering deed was een wet doorvoeren die Oekraïens ook in het oosten verplicht stelde, waardoor de Russisch-sprekende mensen zich daar bedreigd voelden. Echter maakt het voor de mensen zelf niets uit wat ze spreken en hoorde ik dat het taalconflict meer iets symbolisch is.
Naast het bezoeken van veel kerken, heuvels en standbeelden zijn we in Kiev naar twee bijzondere musea geweest. Bij het betreden van het museum over de Tweede Wereldoorlog dacht ik dat dit een herhaling zou zijn van alles wat we al wisten, maar het was heel indrukwekkend opgezet, op een manier waardoor je de oorlog van begin tot eind kon 'meemaken'. De Slavische volkeren hebben gigantisch geleden tijdens de bezetting en de nazi's wilden hen zelfs grotendeels uitroeien zodat er meer 'Lebensraum' ontstond voor henzelf. In het museum waren onder meer handschoenen te zien gemaakt van dode mensen. Aan het einde was een grote hal met kaarsen voor slachtoffers.
Het andere museum ging over de ramp in Tsjernobyl, wat vlakbij Kiev ligt.
Het was bizar om te horen dat de ramp door de Sovjet-Unie verborgen werd gehouden en er slechts een heel klein krantenberichtje over verscheen, terwijl het in de westerse media wel werd gebracht. Hierdoor kon het gebeuren dat mensen uit Kiev na de ramp nog naar hun vakantiehuisjes in het gebied gingen. Daarna maakten ze zich zorgen dat ze radioactief besmet waren geraakt en dit impact kon hebben op hun kinderen. Een aantal van de Oekraïense studenten in de groep had daadwerkelijk ouders die in dit gebied kwamen.
De dag voor we vertrokken vierden we de orthodoxe kerst. In Oekraïne (en Rusland) wordt kerst later gevierd vanwege de oude kalender. Er werd een gigantisch traditioneel feestmaal gemaakt en we deden toekomstvoorspellingen bij kaarslicht. Volgens de traditie zou de manier waarop je de kerst vierde een voorbode zijn voor je geluk in het nieuwe jaar. We hadden op deze avond een speciaal houten huisje gehuurd met daarin een sauna, een fantastische ontspanning aan het eind van de reis.
Al met al heb ik naast heel veel plezier ook nog veel inzichten opgedaan tijdens dit event, terwijl het niet eens een studietrip was maar we alles gewoon voor de lol deden. Zoals gezegd vond ik een aantal dingen aan de bevolking niet positief, maar het schijnt wel zo te zijn dat als Russen je eenmaal goed kennen, ze ontzettend aardig zijn en van alles voor je doen. Dit merkten we zeker aan de ongelofelijke moeite van de organisatie die elke dag voor ons uitgebreid kookte, ons speciaal ontving met traditioneel zelfgemaakt brood, etc. In beide landen heb ik veel tradities meegemaakt maar ook gezien dat het erg moderne landen waren.
Ik hoop dat dit een interessant verslag was!
Skander
Vanuit AEGEE-Leiden werd mij gevraagd een stukje te schrijven over het New Year's Event in Moskou en Kiev waar ik aan meedeed. Er waren 15 deelnemers (bijna allemaal jongens), waarvan ik de enige Nederlander was, en in totaal meer dan 30 lokale studenten (bijna allemaal meisjes) die superenthousiast en gemotiveerde organisatoren waren. Ik heb het ontzettend leuk gehad en veel meegemaakt., maar over feestjes en eten lees je al genoeg reisverslagen. Ik denk dat het interessantste voor jullie is om te horen wat ik dacht van de cultuur, de mensen en natuurlijk het conflict.
Eén van de eerste dingen die de Russen vroegen nadat we aankwamen, was of we Russen in Europa nog wel mogen en wat voor mening we als Europeanen over Rusland hebben. Ze waren bang dat deelnemers zich om die reden niet zouden aanmelden. Ik vertelde er dat veel mensen inderdaad negatief tegenover Rusland stonden en zich afvroegen waarom ik erheen ging. Voor mij was de huidige situatie echter geen afschrikking maar juist een reden waarom het land nu extra interessant is en ik graag mijn eigen mening wil vormen. Ik vond het een unieke kans om uitgerekend in deze tijd met één reis naar beide landen te gaan.
Het was meteen duidelijk dat Russen trots zijn op hun land. Ze weten véél meer dan wij over hun nationale geschiedenis, poëzie enzovoort. Toch keken ze ook erg op naar Europa. Veel mensen wilden dolgraag in Europa studeren maar konden dit niet betalen vanwege het veel hogere collegegeld voor mensen van buiten de EU. Ze hoopten een speciale beurs te ontvangen.
In dit opzicht viel het me ook op dat bijna iedereen het kleine Leiden kende, ofwel vanwege de grote AEGEE-afdeling, ofwel van de universiteit die volgens hun erg beroemd is. Voor mij is het niets bijzonders, dus vond ik het interessant te horen hoe graag sommige mensen er zouden willen studeren, ondanks dat studeren in Rusland en Oekraïne voor de meesten gratis is. Vooral de Oekraïners vond ik erg ambitieus. Velen van hun kunnen 5 talen (inclusief natuurlijk Russisch en Oekraïens). Ze proberen zo voor zichzelf mogelijkheden te creëren om in Europa te studeren.
De mensen leken allemaal te denken dat Nederlanders rijk zijn en het in Nederland erg goed gaat. Toen ik vertelde dat er een slechte en soms uitzichtloze situatie is met jeugdwerkloosheid in Nederland, lachten ze me ongeveer uit van ongeloof.
Russen en Oekraïners kunnen nu moeilijk naar Europa reizen vanwege de bijna gehalveerde koers van de roebel en de gryvna, en de dus duurder geworden euro. Dit vond ik erg sneu voor ze. Voor ons was Moskou om deze reden juist helemaal niet duur meer, ondanks dat het een reputatie heeft als een van de duurste steden ter wereld.
Het nationaal historisch museum op het Rode Plein
Toen we de stad in gingen vond ik deze behoorlijk indrukwekkend. Moskou is gigantisch (12 miljoen inwoners) en vooral het Rode Plein met de Sint Basil-kathedraal die eruitziet als een kleurrijke taartversiering is echt majestueus. De naam van dit plein komt overigens niet van de Sovjet-tijd zoals je zou denken, maar van een eeuwenoud Russisch woord dat zowel 'rood' als 'mooi' betekent. Ook het Kremlin was mooi, dit was een soort vesting ('Kremlin' is Russisch voor 'fort') waar veel kerken op stonden; we hebben echter niet het regeringsgebouw van Poetin bezocht. Verder was de grote Tretyakov-kunstgalerij, waarin we opdrachten moesten vervullen, één van de mooiste klassieke musea die ik heb gezien, met veel prachtige Russische schilderijen. Nog iets wat gigantisch was, was het nieuwe stadion dat gebouwd is voor de finale van het WK 2018.
Alles was goed en strak georganiseerd, soms alleen te strak waardoor we geen tijd kregen om bijvoorbeeld een betere muts tegen de kou te kopen en het lijkt alsof ik nu achteraf nog steeds bevroren oren heb. Het was een enorme beproeving om de hele dag buiten stadswandelingen te maken omdat het -20 graden werd en het op de pleinen ook nog eens erg winderig was. Ik was hier van tevoren al behoorlijk bang voor en had daarom heel veel ingepakt. Uiteindelijk liep ik met 7 (thermo)lagen door de stad en gelukkig hielp dit, al raakte na een tijdje ook je gezicht bevroren. Het vervelende was dat je het zodra je binnen was heel warm kreeg en je dan helemaal ergens moest omkleden. Zeker aangezien we met een grote groep nogal vaak moesten opschieten, kon dit lastig zijn. Toch vond ik het de kou helemaal waard en heeft Moskou een speciale sfeer met alle sneeuw in de winter.
In de stad kon ik de locaties en de menu's nog wel enigszins uitvogelen doordat ik de Cyrillische letters kon lezen. Op de middelbare school had ik namelijk een vriend die voor de lol Oekraïens leerde en het alfabet is eigenlijk niet zo moeilijk als je het eenmaal door hebt. Veel winkelnamen en woorden als 'taxi' of 'koffie' waren nagenoeg hetzelfde als bij ons, ook waren er veel Franse leenwoorden zoals 'magazin' (winkel) of 'garderobe' die ik kon herkennen.
Verder was het wel irritant dat als je tegen Russen Engels spreekt, ze gewoon constant Russisch terug blijven praten, ook al versta je dit niet. Ook bij de AEGEE-mensen was dit een vervelende factor; Russen spreken eigenlijk nooit Engels tegen elkaar, ook al zitten er mensen bij die ze niet begrijpen. Deels zal dit komen doordat hun Engels niet erg goed was, maar dat geldt ook Spanjaarden en toen ik op een Summer University in Spanje was was werd er wel veel meer Engels gesproken. Wij snapten niet dat het de Russen niet uit leek te maken dat het Russisch spreken asociaal kon zijn. Waarschijnlijk heeft de nationale trots er wel iets mee te maken en hebben de Russen zoiets van 'ik ben in mijn eigen land, ik wil niet continu zoveel moeite hoeven te doen met praten'.
De viering van oud en nieuw was heel anders dan bij ons. Voor Russen is dit het belangrijkste feest van het jaar. Ze geven dan ook geen cadeaus met kerst, maar met oud en nieuw. Hiervoor wordt ook een soort kerstman gebruikt met andere tradities (Ded Maroz), zoals een jong meisje als hulpje, voor wie we kindergedichtjes in onze eigen taal moesten oplezen. Vervolgens werden er kilo's mandarijnen gegeten; dit is traditie omdat er in de Sovjettijd vaak een gebrek was aan fruit. Voor mij was het nogal nieuw om voor het eerst in mijn leven geen oliebollen te eten, maar zoiets gezonds.
Om oud en nieuw in te luiden hebben we overdag elk uur geproost, 10 keer in totaal voor de jaarwisseling in elke Russische tijdszone. Ja, het is echt waar dat Russen de hele dag wodka drinken. Ze hebben zelfs trucjes om bijvoorbeeld buiten in de kou in te drinken en dan naar binnen te gaan zodat je sneller dronken wordt.
Het aftellen naar nieuwjaar deden we door te luisteren naar de traditionele nieuwjaarsspeech van de president, in dit geval Poetin. Dit was natuurlijk nogal een aparte ervaring voor mij en anderen, maar ook degenen die het niet met Poetin eens waren schenen er altijd naar te luisteren. Hij vertelde dat het eigenlijk geen tijd was om te proosten vanwege de situatie of iets dergelijks. Na 12 uur liepen we door de straten op zoek naar vuurwerk maar wonderbaarlijk genoeg was dit nergens te zien.
Het gebouw van de Staatsuniversiteit van Moskou;
blik 'naar de toekomst' zoals de Sovjet-ruimtevaarders
Wat me tijdens de trips door de stad nogal verbaasde waren de Sovjet-symbolen die overal aanwezig waren. Ik dacht dat het land zich daar na de revolutie helemaal van had afgekeerd. Toch zag je veel hamers en sikkels en zelfs de letters CCCP (USSR) bovenop de staatsuniversiteit van Moskou (die overigens prachtig was, zie foto). Wij deelnemers vroegen ons natuurlijk af of dit niet problematisch was, bijvoorbeeld voor mensen die familie waren verloren in de goelags, en omdat het toch een totalitaire dictatuur was.
De Russen begrepen echter helemaal niet dat wij dachten dat dit een probleem was, de letters op de universiteit waren gewoon 'for fun'. Het werd me duidelijk dat er in het land nog amper is nagedacht over het Sovjet-verleden, zoals dat wel is gebeurd in andere voormalige dictaturen. Iemand vertelde me dat er door de turbulente situatie en constante verandering na de val van de Sovjet-Unie geen tijd was om hier bij stil te staan. Het volkslied heeft nog dezelfde melodie als in de Sovjet-tijd.
In de metro's waren vele mozaïeken op de plafonds en muren gemaakt door de voormalige Sovjet-leiders. In die tijd werd wel gezegd dat Moskou onder de grond mooier is dan boven de grond. Tijdens onze metro-tour konden we zien dat op veel mozaïeken Lenin werd afgebeeld naast plekken waar eerst ook Stalin stond, maar die was verwijderd tijdens de destalinisatie van Chroesjtsjov. Dit was erg grappig om te zien.
Metroschildering die vriendschap tussen Russen en Oekraïners weergeeft
Om ons door Moskou te begeven was vaak verwarrend omdat veel dingen er onvoorspelbaar en anders zijn. Zo wordt er in de metro niet weergegeven wanneer de volgende komt, maar wanneer de laatste was. De kant die de roltrappen opgaan is omgekeerd als bij ons. Omdat ook veel Cyrillische letters omgekeerd lijken aan de onze maakten we de grap dat in Rusland alles omgekeerd was.
Culturele verschillen waren in meer dingen te merken. Russen kunnen zeer direct zijn (nog veel meer dan wij Nederlanders). Het ergste vond ik echter de houding ten opzichte van homo's. Als je denkt dat de homofobie zich beperkt tot Poetin en conservatieve oude mensen heb je het mis. Sommige AEGEE-mensen trokken vieze gezichten toen ik over homo's begon en vonden ze 'disgusting', iets wat je in Nederland nooit openlijk zou horen. Ik voelde me oprecht geschokt en verdrietig dat gewone studenten zo kunnen denken, en dan is dat niet eens vanuit religieuze overtuigingen. Het was verder duidelijk dat ze er niet over wilden praten. Toch hoop ik dat hun mening verandert als ze mijn homoseksuele vrienden in Nederland eens ontmoeten.
Over de politieke situatie werd in Moskou niet veel gesproken, zeker niet door de Oekraïeners die met ons mee waren en het niet echt aandurfden. Hoewel sommige Russen wel toespelingen maakten op het conflict en de Krim (met grappen dat ze trots zijn op het grote territorium van Rusland), leek het meestal te gevoelig te liggen. De meesten hielden totaal niet van Poetin, maar zeiden dan dat bepaalde mensen in de groep meer pro-Poetin waren. Er waren duidelijk verschillende meningen, zo konden sommigen het al niet hebben als je zei dat Gazprom door Poetin gecontroleerd werd, maar vonden anderen de politiek één grote corrupte bende. Toen ik zei dat ik graag de politiek in wilde was dit voor hun apart, ze konden zich voorstellen dat dit in Nederland respectabel is maar dit is het volgens hun in Rusland niet.
Echter dachten de Russen dat we in Europa ook beïnvloed worden in wat we horen over de conflictsituatie. Iemand was beledigd dat Nederlanders denken dat Russen schuld hebben aan het neergeschoten MH17-vliegtuig zonder dat dit bewezen is en weet dit aan de media.
In Moskou heb ik lang gepraat met een journaliste die redacteur was van een blad dat internationale artikelen publiceerde. Volgens haar waren media nergens objectief en probeerde zijzelf alles van zoveel mogelijk kanten weer te geven om mensen een eigen mening te laten vormen. In Rusland was men vooral geïnteresseerd in nieuws uit buurlanden, de VS, China en West-Europa en volgens haar niet in zaken als ebola of de Islamitische Staat omdat ze zich hier niet aan konden relateren. Dit liet voor mij zien dat Russen nog relatief kortzichtig zijn. De journaliste schreef natuurlijk vooral over de onderwerpen waar mensen graag over wilden lezen.
Ze vertelde dat ze nooit censuur had meegemaakt en dat ze zich vrij voelde in haar werk. Ik was hier sceptisch over, maar het kan kloppen dat je geen problemen krijgt zolang je geen hele kritische dingen schrijft, wat toch niet eens in je opkomt omdat je baas dit al niet zal waarderen en het bovendien geen populair geluid is. Ik hoorde van iemand anders dat het probleem met de pers er meer in ligt dat de meeste tv-stations (die voor de meeste mensen de belangrijkste bron van informatie zijn) gefinancierd worden aan de hand van wat de regering bevalt.
Op 2 januari vertrokken we naar Oekraïne. Het was jammer dat we van veel mensen in Moskou alweer afscheid moesten nemen en ook zijzelf baalden hiervan. Vanwege verschillende redenen gingen de meesten niet mee, maar het conflict speelde zeker een rol. Van sommigen hadden de ouders het verboden om naar Kiev te gaan omdat ze ofwel een hekel hadden aan Oekraïne, ofwel dachten dat het gevaarlijk zou zijn.
We namen de nachttrein naar Kiev en moesten midden in de nacht om 2 uur en 4 uur gecontroleerd worden door zowel de Russische als de Oekraïense grenswachten. Dit was nogal spannend omdat we van tevoren gewaarschuwd werden dat we allerlei formulieren helemaal in orde moesten hebben en nuchter moesten zijn. Ook scheen de trein in de buurt van het conflictgebied te rijden; eerst dacht ik dat dit vermeden zou worden, maar omdat je dan door Wit-Rusland zou moeten, kwamen we toch door Oost-Oekraïne, wat geen probleem was maar toch niet heel relaxed leek.
Een kerk in Kiev
Ook Kiev vond ik een erg leuke stad. Er zijn veel parken en mooie kerken. Bovendien was het echt supergoedkoop (ook hier mede omdat de koers van de lokale munt, de gryvna, enorm was gedaald t.o.v. de euro); een uitgebreide warme lunch met drinken kostte 2-3 euro. Het eten bestond als je wilde de hele dag uit 'vareniki', een soort gefrituurde appelflap gevuld met aardappel, kaas of bessen. Erg lekker na het gemis aan oliebollen in Moskou! Kiev was een stuk kleiner en minder koud dan Moskou, hoewel het de laatste dagen alsnog overdag -11 werd.
Veel mensen waren benieuwd of we Rusland en Oekraïne op elkaar vonden lijken of verschillend vonden. Ik zei in eerste instantie dat ik het best verschillend vond omdat Kiev veel Europeser aanvoelde; het leek minder afstandelijk, er waren meer hipsters op straat, er werd meer Engels gesproken, etc. Toch was Kiev ook nog steeds cultureel heel anders dan Europa; dit merkte ik bijvoorbeeld doordat je als je koffie wilt bestellen het personeel soms met hun rug naar je toe blijft staan en niets vraagt, tot je zelf vraagt of je iets kan bestellen.
Later bedacht ik me dat mensen zich ook uit politieke redenen afvroegen of we Rusland en Oekraïne verschillend vonden. Als Oekraïne veel op Rusland zou lijken is dat positief voor de mensen die vinden dat Oekraïne bij Rusland hoort of in het algemeen voor degenen die vinden dat de landen bevriend moeten zijn en geen oorlog moeten voeren. Een reden voor de organisatie om dit event te houden was ook om te laten zien dat vriendschap voor hun belangrijker is dan het conflict. Ze wilden het New Year's Event zelfs eerst ´the mother of all Russian cities´ noemen, een bijnaam voor Kiev omdat het volk van de 'Rus' hier begon, alleen dit ging toch net te ver. De organisatoren gingen wel voor de European Night met een Oekraïense vlag op de ene en een Russische op de andere wang door de metro. Hoewel dit voor passanten raar moet zijn geweest, vond ik het een mooi gebaar.
Anti-Poetin-banner in een bar in Kiev
Het conflict leeft enorm in Kiev. Overal in winkels en bars waren posters te zien met 'Fuck Putin' of met een schietvizier op het gezicht van Poetin zoals in de foto hierboven. Het was nogal duidelijk dat we ergens anders waren!
Op het Maidanplein hoorden we indrukwekkende verhalen. Mensen van AEGEE-Kyiv hadden zelf aan de Euromaidan-demonstraties meegedaan en konden precies vertellen hoe het ging. Zo hoorden we bijvoorbeeld hoe de strijd om de beeldvorming in de praktijk ging: er werden mensen uit het oosten naar Kiev gebracht om een demonstratie vóór de regering te houden die hier 2 uur voor betaald kregen en dan na precies 2 uur weggingen, terwijl het Euromaidan-protest continu doorging ondanks temperaturen onder de -10. Deze 'pro-regeringsdemonstranten' kwamen dan vervolgens ironisch genoeg naar de Euromaidan-demonstratie om eten te halen.
Demonstreren is in Oekraïne bijna een tienjaarlijkse 'traditie' omdat dit ook in 2004 gebeurde en in de jaren 90. Ik vond het mooi om zoveel toewijding te zien aan mensenrechten en vrijheid, zeker in vergelijking met Rusland. Toch vond ik het heel lastig dat de demonstratie zo werd vermengd met Oekraïens nationalisme. Dit is begrijpelijk omdat de protesten tegen de regering en voor samenwerking met Europa tegelijkertijd een protest tegen Rusland waren, maar voor mij zijn mensenrechten en nationalisme niet hetzelfde.
In Kiev was de nationale trots zeer aanwezig, met overal Oekraïense vlaggen. Op het Maidanplein stond een grote leus op een muur die 'glorie voor Oekraïne' betekent, een controversiële slogan die eigenlijk verdergaat met 'en de dood aan haar vijanden' en afkomstig is van de Oekraïense rechtse nationalist Bandera, die door sommigen als held wordt gezien omdat hij tegen de Sovjet-Unie vocht, maar aan de kant van de nazi's stond.
Wat me heel lang bij zal blijven is dat we Oekraïense militairen net teruggekeerd van het oorlogsfront deze leus hoorden schreeuwen. Dit beangstigde mij wel. Ik vind het niet goed als er vanuit nationalisme zo veel wordt opgeofferd voor een oorlog tegen onafhankelijkheid van deze gebieden, terwijl de Oekraïners ook zelf zeiden dat de mensen in deze gebieden zelf anders dan in de rest van het land en veel meer pro-Russisch zijn.
Ik vond dat we ook in Oekraïne niet alles objectief te horen kregen. Zo refereerden de studenten naar de oorlog in het oosten als een 'counter-terrorism operation', terwijl je dit natuurlijk ook als strijd voor onafhankelijkheid en vrijheid voor de regio kan zien, die gerechtvaardigd zou kunnen zijn na de staatsgreep in Kiev door pro-westerse krachten in strijd met een verdrag dat vlak daarvoor gesloten is. Door strijders terroristen te noemen legitimeer je in feite het voeren van oorlog tegen de eigen bevolking.
In Oekraïne wilden mensen meer over het conflict praten dan in Rusland. Toch bleef het lastig om hiervoor de mogelijkheid te vinden. De organisatie wilde het bewust niet in groepsverband bespreken omdat de discussie dan persoonlijk kon worden. Wat ik uit persoonlijke gesprekken opmaakte is dat ze niet weten wie er in het oosten echt aan de macht is, omdat dit ook Russen kunnen zijn, en het conflict erg gecompliceerd vinden.
Wij in Europa kijken met veel meer afstand naar het conflict. We kunnen aan de hand van wat we horen beschouwen hoe de strategische situatie is en wat wel of niet slim is van de landen om te doen. De mensen daar zijn er echter duidelijk emotioneel in betrokken. Ze zijn bang dat dit conflict nog generaties lang wonden achterlaat.
Ik ben veel mensen tegengekomen met wortels in zowel Rusland als Oekraïne. Dit komt doordat het beleid in de Sovjet-Unie zo was dat mensen door de hele unie verspreid werden. Blijkbaar was dit erg succesvol. Zo konden Russen bijvoorbeeld een werkplaats in Oekraïne krijgen en daar trouwen. Voor mensen met deze achtergrond is het huidige conflict extra zuur, ze willen liever geen partij kiezen. Je zou denken dat het kan leiden tot meer begrip.
Door de spreiding van mensen spreekt in Oekraïne iedereen Russisch. Het Oekraïens is wel belangrijker geworden sinds de revolutie omdat het als deel van de nationale identiteit wordt gezien. Volgens de mensen die ik sprak is het echter overdreven dat er sprake is van een 'taalconflict' zoals soms wordt gehoord. Het eerste wat de nieuwe Oekraïense regering deed was een wet doorvoeren die Oekraïens ook in het oosten verplicht stelde, waardoor de Russisch-sprekende mensen zich daar bedreigd voelden. Echter maakt het voor de mensen zelf niets uit wat ze spreken en hoorde ik dat het taalconflict meer iets symbolisch is.
Naast het bezoeken van veel kerken, heuvels en standbeelden zijn we in Kiev naar twee bijzondere musea geweest. Bij het betreden van het museum over de Tweede Wereldoorlog dacht ik dat dit een herhaling zou zijn van alles wat we al wisten, maar het was heel indrukwekkend opgezet, op een manier waardoor je de oorlog van begin tot eind kon 'meemaken'. De Slavische volkeren hebben gigantisch geleden tijdens de bezetting en de nazi's wilden hen zelfs grotendeels uitroeien zodat er meer 'Lebensraum' ontstond voor henzelf. In het museum waren onder meer handschoenen te zien gemaakt van dode mensen. Aan het einde was een grote hal met kaarsen voor slachtoffers.
Het andere museum ging over de ramp in Tsjernobyl, wat vlakbij Kiev ligt.
Het was bizar om te horen dat de ramp door de Sovjet-Unie verborgen werd gehouden en er slechts een heel klein krantenberichtje over verscheen, terwijl het in de westerse media wel werd gebracht. Hierdoor kon het gebeuren dat mensen uit Kiev na de ramp nog naar hun vakantiehuisjes in het gebied gingen. Daarna maakten ze zich zorgen dat ze radioactief besmet waren geraakt en dit impact kon hebben op hun kinderen. Een aantal van de Oekraïense studenten in de groep had daadwerkelijk ouders die in dit gebied kwamen.
De dag voor we vertrokken vierden we de orthodoxe kerst. In Oekraïne (en Rusland) wordt kerst later gevierd vanwege de oude kalender. Er werd een gigantisch traditioneel feestmaal gemaakt en we deden toekomstvoorspellingen bij kaarslicht. Volgens de traditie zou de manier waarop je de kerst vierde een voorbode zijn voor je geluk in het nieuwe jaar. We hadden op deze avond een speciaal houten huisje gehuurd met daarin een sauna, een fantastische ontspanning aan het eind van de reis.
Al met al heb ik naast heel veel plezier ook nog veel inzichten opgedaan tijdens dit event, terwijl het niet eens een studietrip was maar we alles gewoon voor de lol deden. Zoals gezegd vond ik een aantal dingen aan de bevolking niet positief, maar het schijnt wel zo te zijn dat als Russen je eenmaal goed kennen, ze ontzettend aardig zijn en van alles voor je doen. Dit merkten we zeker aan de ongelofelijke moeite van de organisatie die elke dag voor ons uitgebreid kookte, ons speciaal ontving met traditioneel zelfgemaakt brood, etc. In beide landen heb ik veel tradities meegemaakt maar ook gezien dat het erg moderne landen waren.
Ik hoop dat dit een interessant verslag was!
Skander
Reageer op dit reisverslag
Je kunt nu ook Smileys gebruiken. Via de toolbar, toetsenbord of door eerst : te typen en dan een woord bijvoorbeeld :smiley
